Bildiğiniz üzere, Aralık 2019’dan itibaren Çin’de ortaya çıkan daha sonra kısa bir sürede tüm dünyaya yayılan COVID-19 salgını ile savaşmaktayız. Bu yazımda sizlere tıbbi atıkların bu süre zarfında nasıl bir süreçten geçtiğini, tıbbi atıkların nasıl sınıflandırıldığı ve en önemlisi tıbbi atıkların nasıl bertaraf edildiğinden bahsedeceğim.
Tıbbi atık: Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’ne göre, enfeksiyon yapıcı atıkları, patolojik atıkları ve kesici-delici atıkları ifade etmektedir. Dünya Sağlık Teşkilatı’na (WHO) göre “sağlık kuruluşları, araştırma kuruluşları ve laboratuarlar tarafından oluşturulan tüm atıklar ile evde yapılan tıbbi bakım (diyaliz, insülin enjeksiyonları) esnasında üretilen atıklar gibi küçük veya dağınık durumda bulunan kaynaklardan çıkan atıklar” tıbbi atıklar olarak tanımlanmaktadır.
Hastane atıklarının %80’i genel atıklardan, geri kalanı; patolojik ve infeksiyöz atıklar (%15), kesici-delici özellikteki atıklar (%1), kimyasal veya farmasötik atıklar (%3) ve radyoaktif-sitostatik-basınçlı kap-kırık termometre-kullanılmış akü ve pil gibi özel atıklar (< %1)’dan oluşur.
Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’nde sağlık kuruluşlarından kaynaklanan tıbbi atıklar üç ana başlık altında toplanmıştır. Bu sınıflandırma aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Sağlık Kuruluşlarından Kaynaklanan Atıkların Sınıflandırılması
Tıbbi Atıklar (18 01* ve 18 02*)
Sağlık kuruluşlarında oluşan tıbbi atıklar birbirinden kolayca ayırt edilebilmesi için 3 farklı renkteki torbalarda toplanır. İlaç, serum şişeleri gibi ambalajlar mavi torbada; Enfeksiyöz ve patolojik atıklar kırmızı torbada; Kesici delici atıklar ise sarı enfekte atık kovasına yerleştirilip ağzı kapandıktan sonra kırmızı torbada toplanır.
Tıbbi atık kabı ya da kovasının delinmeye, yırtılmaya, kırılmaya ve patlamaya dayanıklı, su geçirmez ve sızdırmaz, üzerinde siyah renkli “Uluslararası Biyotehlike” amblemi ile siyah renkli “DİKKAT! TIBBİ ATIK” ibaresi taşıyan kırmızı renkli plastik malzemeden yapılmış olması zorunludur.
Tıbbi Atıklar Nasıl Bir Süreç İzler?
Tıbbi atıklar düzenli bir şekilde ayrıştırıldıktan sonra Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği‘ne uygun şekilde toplanır ve tıbbi atıkları işleme tesislerine taşınır. Yukarıdaki tabloda İstanbul’un günlük tıbbi atık miktarı ele alınmıştır.
Tıbbi Atıkların Bertaraf Yönetimleri
Tıbbi atıkların; Mikrodalga/Buhar sterilizasyon yöntemi, Elektro – termal deaktivasyon yöntemi (ETD), Plazma ark indirgeme yöntemi (PAR), Prolitik Gazifikasyon Yöntemi, Elektron Işını Sterilizasyon Yöntemi, Yakma gibi bertaraf yöntemleri bulunmaktadır.
Ülkemizde yaygın olarak kullanılan bertaraf yöntemleri ise Yakma, Sterilizasyon-Düzenli depolama şeklindedir.
1. Sterilizasyon-Düzenli Depolama
Tıbbi Atık Sterilizasyon Tesisine gelen tıbbi atıklar konteynerlere yüklenerek el değmeden, otomatik atık taşıma sistemiyle otoklavın içerisine yerleştirilir. Tıbbi atıklar otoklavların içerisindeki sıcaklık 145oC’ye çıkarılmak suretiyle sterilizasyon işlemine tabi tutulur. Toplam işlem süresi yaklaşık 45 dakikadır. Tesiste miktar, basınç, sıcaklık ve atığın işleme maruz kalma süresi olmak üzere tüm prosesler online olarak kontrol edilir. Steriliasyon sonrasında atıklar parçalama ünitelerine gönderilir. Sterilize edilen ve evsel atık niteliği kazanan atıklar daha sonra bilgisayar kontrollü steril atık parçalama ünitesine aktarılır ve küçük parçalar elde edilmiş olur. Parçalanan steril atıklar, steril atık taşıma aracına otomatik olarak yüklenerek çevreye zarar vermeyecek şekilde nihai bertarafı sağlanmak üzere düzenli depolama sahasına gönderilmektedir.
2. Yakma
Tıbbi atıklar özellikle patolajik atıklar 1000 oC- 1200 oC arasında yakılmakta ve yanma sonucu hacimsel olarak %95, kütlesel olarak %75 azaltılarak bertaraf edilir. Tüm proses ve sürekli emisyon sistemi (SEÖS) ile de baca gazı emisyonları online olarak kontrol edilir.
Özetle tıbbi atıkların oluşumundan bertarafına kadar geçen bu süreçte her kedamesi tek tek kontrol edilmeli ve planlanarak yönetilmelidir.
Kaynaklar;
https://www.vertisa.com.tr/tibbi-atik-bertaraf-yontemleri/
https://atikyonetimi.ibb.istanbul/hizmetlerimiz/tibbi-atiklarin-toplanmasi-ve-bertarafi/
https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/01/20170125-2.htm
http://www.imo.org.tr/resimler/ekutuphane/pdf/10019.pdf
https://acikerisim.toros.edu.tr/Tıbbi Atık Yönetimi(Adana Kamu Hastaneleri Birliği Genel Sekreterliği Örneği)
http://www.das.org.tr/kitaplar/kitap2005/42-05.pdf 4. Ulusal Sterilizasyon Dezenfeksiyon Kongresi – 2005 Tıbbi Atık Stratejileri Nelerdir? EN/ISO Normları Nelerdir? Avrupa’da Birlik? ABD’nin Yaklaşımı? Ülkemizde Durum?
http://eds.yildiz.edu.tr/ Research Article / Araştırma Makalesi MEDICAL WASTE MANAGEMENT IN GAZİANTEP Öznur AYDOĞAN*1 , Gamze VARANK2 , M. Sinan BİLGİLİ Received/Geliş: 31.08.2009 Revised/Düzeltme: 22.06.2010 Accepted/Kabul: 05.10.2010 Journal of Engineering and Natural Sciences Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi Sigma 3, 132-140, 2011